Zeytinlik Evleri Tarihi
Giresun kenti tarihi Tunç Ç
ağ’ına kadar uzanmaktadır. Bu dönemde Hitit İmparatorluğu’na bağlı bir devlet olan Azziz ülkesinin sınırları içerisinde kalmıştır. M.Ö. 1100’lerde Hitit İmparatorluğu yıkılınca Frigya konfederasyonuna bağlanmıştır. Frigya Devleti’nin yıkılmasından sonra Miletoslular’ın kurduğu 90 koloni arasında yer alan kent, antik adı Kerasos, M.Ö. 500’lerde Pers İmparatorluğuna bağlanmıştır. M.Ö. 331’de Pers Devleti’nin yıkılmasından sonra bir süre bağımsız Kapadokya Krallığı ile Makedonyalıların (M.Ö: 3301) hakimiyetinde kalmıştır (Anonim, 1998-1997).
M.Ö. 180’lerde bölgeye egemen olan Pontos kralı I. Pharnakes savaşlar sırasında yıkılan ve yeri kesin olarak bilinmeyen eski kentin kalıntıları üzerine, bugünkü Giresun’un yer aldığı yarım adada kenti yeniden kurmuştur. Uzun süre Roma İmparatorluğu’na bağlı kalan kent, İmparatorluğun MS. 395’de ikiye ayrılması sonucunda Bizans İmparatorluğu sınırları içinde kalmıştır. 1204’da Haçlıların İstanbul’u işgali sonucunda, Alexsios Komnenos burada Trabzon Rum İmparatorluğunu kurmuş ve Giresun da bu devletin sınırları içinde kalmıştır. Fatih Sultan Mehmet (1451–81) döneminde Giresun Osmanlı yönetimine bağlanmıştır (Anonim, 1998).
Kentin adı, Giresun kelimesinin kökeni “Kerasos” yörede yetişen yaban kirazı “keresia’dan” ya da kent kalesinin iki yanındaki koy’un boynuz şeklinde görünümünden dolayı “keras” sözcüğünden geldiği söylenmektedir (Anonim, 1997; Uçkun, 1998) [Şekil 3]
Giresun Kalesi ile Zeytinlik sit alanının da içinde bulunduğu yer, kentin bilinen en eski yerleşmesidir. Giresun ili merkez Çınarlar Mahallesinde, Zeytinlik Mahallesi olarak bilinen tarihi alanın kentsel sit alanı olarak ilan edilmesi girişimleri 1976 yılında başlamıştır. Sit alanı içinde bulunan taşınmaz kültür varlıklarının tescil kayıtlarının devamına ve eksik olanlarının tespitinin yapılmasına 1986 yılında karar verilmiştir.
Zeytinlik Mahallesi Kentsel Sit alanı koruma amaçlı imar planı 1989’da hazırlanmıştır. Daha sonra 1997’de koruma imar planı üzerinde revizyon çalışması yapılmıştır. Revizyon planda Zeytinlik Mahallesi’nde yeni yollar ve yapı izinleri gündeme getirilmiştir. Yeni yollar ve mevcutlarının genişletilmesi, tarihi sokak dokusunun bozulmasına ve bazı evlerin bahçe duvarlarının kısmen yıkılması anlamına gelmiştir. Bütün bu çalışmalar rant kaygılarıyla gündeme gelmiştir (Aydın, Özen,2003).
Zeytinlik kentsel sit alanında 68 tarihi ev ve 69’da sonrada yapılan konut bulunmaktadır. Bu çalışmada kapsamında 48 tarihi ev incelenip, rölövelerinin alınması planlanmıştır ancak 46 evin rölövesi alınabilmiştir. Bu evlerin 30’unun planı ve cepheleri ve 16’sının da çeşitli nedenlerden girilemediğinden dolayı yalnızca cepheleri ölçülebilmiştir. Rölövesi alınan evlerin 30’u tescilli, 16’sı ise da tescilsizdir. Evlerden birisinin rölöve çalışmasından kısa bir süre sonra ne yazık ki yıkıldığı da tespit edilmiştir [şekil 4]
Sit alanı içinde bulunan yaya yollarının tamamı dar ve düzensiz olup zemin malzemesi taştır. Doğu yönündeki eğim nedeniyle merdivenli sokaklar da vardır. Tarihi evler arasında kalan sokaklar, bahçe duvarlarının sınırları ve topografyaya bağlı olarak biçimlenmiştir.
Zeytinlik Evlerinin Özellikleri :
Zeytinlik Evlerinin mimari özellikleri sokak-bahçe, plan, cephe, detaylar ve yapım sistemleri olarak incelenmiştir. Öncelikle evlerin sokak üzerindeki konumlanışlarına göre ele alınmış, daha sonra plan ve cephe özellikleri bakımından tipolojiler oluşturulmuştur. Evlerinin girişlerini eğimli olan topografya belirlemiştir. Girişler yerleşme özellikleri bakımdan sokak-bahçe ve bahçe-ev ilişkisi olarak ele alınmıştır.
Sokak-Bahçe İlişkisi :
Sokaklar genellikle evlerin zemin kat hizasından ve bahçe kotundan daha yukarıdadırlar. Evlerin girişleri sokak-bahçe-ev ilişkisine göre: sokaktan tek giriş, bahçeden tek giriş ve biri sokaktan diğeri bahçeden olmak üzere iki giriş şeklindedir.
Bahçe-Ev İlişkisi :
Bahçeler evlerin ve yerleşmenin önemli bir parçasıdır. Evler farklı büyüklükte bahçeler içerisine inşa edilmişlerdir. Sokaktan yüksek bir duvarla ayrılan bahçe mekanı serin, sessiz ve ev halkının gündelik yaşamının sürdürdüğü bir alandır. [şekil 8].
Girişler :
Evlerin girişleri genelde bahçe içindedir. Sokak üzerinde girişi olan ev sayısı çok azdır. Bazı örneklerde, evin giriş katı yaklaşık yarım kat yükseltilerek girişin zeminden kopması ve bodrum katının oluşması sağlanmıştır. Üst katta bulunan balkon mekanı bu giriş sahanlığının üzerini örtmektedir. Eğer evin bir çıkması ya da balkonu yoksa girişin üstü tamamen açıktır. Zeminden yükseltilmemiş evlerde girişler bahçeyle aynı kottadır. Bahçesi olmayan evlerde giriş sokak kotundadır. Evin dış mekanı ile iç mekanı arasında sadece bir basamaklık kot farkı bulunmaktadır. Bu tür girişe sahip evlerin bodrum katı yoktur. [şekil 7,8]
Plan Özellikleri
Çalışma alanında evler genellikle iki katlıdır. Zemin+1 kat olabildiği gibi, bodrum+zemin+üst kat şeklindedir. Bodrum katın kat yüksekliği normal kattın yüksekliğinden daha azdır ve eğime oturduğu için de yarım kat olarak algılanmaktadırlar. Ayrıca zemin+2 kat olan evlerde vardır. Bunlar eğimi az olan sokaklar üzerindedir.
Yaşama katı giriş katıdır. Bu katta, giriş sofası, oturma odası ve misafir odası olarak kullanılan odalar, mutfak, banyo ve wc mekanı bulunmaktadır. Evlerin büyük bir bölümünde odalar arasında geçişi sağlayan ara kapılar vardır. Evlerin üst katlarında sadece yatak odaları vardır. Bu katta ebeveyn, çocuk ve misafir yatak odası mevcuttur. Alt katta olduğu gibi üst katta da odalar arası geçişler ara kapılar sağlanmaktadır.
Sit alanındaki evlerde çatı katı yoktur. Ancak merdivenin üst bölümünde depo olarak kullanılan küçük bir odanın olduğu örnekler saptanmıştır. Zeytinlik evleri plan şemasına göre orta sofalı ve köşe sofalı olarak saptanmıştır.
Orta Sofalı Plan Şeması : Girişin tam karşısında simetri ekseninde üst kata çıkan merdiven yer almaktadır. Merdivenin konumu plan şemasının belirleyici öğesidir. Odalar sofanın iki yanında konumlanmaktadır. Merdiveni simetri ekseni üzerinde olan ve merdiveni simetri ekseni üzerinde olmayan şemalar saptanmıştır [şekil 9].
Köşe Sofalı Plan Şeması : Merdiven girişin sağ ya da sol tarafında köşededir. Birisi merdivenin yanında diğerleri ise giriş kapısını karşısında olmak üzere üç oda vardır. Odalar arası geçiş ara kapılarla sağlanmaktadır. Merdivenin altında kalan boşluk banyo ve/veya wc olarak kullanılmaktadır. Üst katın plan şeması zemin katın plan şemasının benzeridir [şekil 9]
Cephe Özellikleri
Evlerin cephelerinde belirleyici özgün elemanlar, giriş merdiveni, balkon, ana giriş kapısı, pencere, çatı kornişleri, taşıyıcı ve dekoratif kolonlar ve saçaklardır. Evlerin çok azında kapalı çıkma vardır. Bazı evlerde saptanan kolonatlı çıkmalar cephelere farklı bir estetik zenginlik katmıştır. Bu evler genelde geniş bahçe içlerinde konumlanmış büyük evlerdir. Penceler cephelerde üçlü ya da dörtlü gruplar şeklindedirler. Ayrıca her eve özgü olan ferfoje kapı ve pencere parmaklıkları özelliklidirler. Evlerin cepheleri çıkmasız, çıkmalı, balkonlu ve balkonsoz olarak dört farklI şekilde saptanmıştır. Balkonlar giriş kapısının üzerindedirlar ve çıkma şeklinde ya da kolonla desteklenmekdir. Balkon döşemeleri çoğunlukla metaldir [şekil 10]
İç Mekan Elemanları
Evlerin iç kapıları, merdivenler, tavan süslemeleri, dolaplar ve ocaklar mekan zenginliğini arttırmaktadır. En önemli iç mekan elamanı ısınmasını sağlayan duvar içine yerleştirilmiş sobalardır. Hem köşesine yerleştirildiği odayı hem de komşu mekan sofayı ısıtmaktadırlar. Bu sobalara yörede “rum sobası” adı verilmektedir [şekil 11]. Evlerin iç mekanları genelde süslemesiz ve sadedir (Aydın, 2002).
Yapım Sistemleri
Evlerin yapım sistemi kagir ve yari kagirdir (alt kat kagir-üst kat ahşap karkas sistemdir). Tamamı taştan yapılmış tekil örneklerde saptanmıştır.
Kâgir Evler :
Katlarının hepsi yığma ve taş malzeme ile inşa edilmiş olan evlerdedir. Alt katta bulunan moloz veya kesme taş örgü duvarlar, zemin kat ve üst katlarda da aynı şekilde devam etmektedir. Dış cephede bodrum katın duvarları sıvanmadan bırakılırken, üst kat duvarları sıvalıdır. Çalışma alanında tamamı kagir olan çok az sayıda ev vardır.
Yarı Kâgir Evler :
Zemin katı yığma ya da taş, üst katı ahşap iskelet sistemde inşa edilmiş evlerdir. Ayrıca üst katında ahşap iskelet ve taşın bir arada kullanıldığı örnekler de saptanmıştır. Zeytinlik sit alanında yaygın olan yapım sistemi yarı kâgirdir.
